Czym właściwie jest powięź?
W ostatnich latach znacznie wzrosło zainteresowanie tematyką powięzi. Liczba publikacji i doniesień naukowych zwiększa się systematycznie co sprawia, że wiedza ulega poszerzaniu. Dociekania naukowców podążają w kierunku obserwacji jak zachowuje się system powięziowy. Za pomocą narzędzi takich jak praca na materiale sekcyjnym badacze mają możliwość obserwacji struktury powięzi w samym jej centrum, to jest wewnątrz ludzkiego ciała.
W 2007 roku w Harvard Medical School miał miejsce kongres pod tytułem : „Powięź- Kopciuszek nauk ortopedycznych”. Podczas jego trwania zwrócono uwagę na istotną rolę jaką pełni powięź w biomechanice, jak również koordynacji nerwowo-mięśniowej całego organizmu. W publikacjach pokongresowych pojawiła się zebrana w całość i ujednolicona definicja powięzi.
„Powięź jest nieprzerwaną, trójwymiarową siecią tkanek, która rozciąga się od stóp do głowy, od przodu do tyłu, od zewnątrz do wewnątrz (…). Powięź może się odnosić do zbitej warstwy tkanki (jak powięź szeroka uda), jak również do torebki stawowej, torebki narządów, przegrody mięśniowej, więzadeł, troczków, rozcięgien, ścięgien, powięzi mięśni, nerwów i innych włóknistych tkanek kolagenowych ”.
Takie przedstawienie powięzi rozumianej jako sieć okalająca całe ciało zwiększa szanse na zrozumienie zależności, które w niej zachodzą. Dzięki globalnemu spojrzeniu na ludzki organizm można wytłumaczyć w sposób bardziej logiczny i przystępny kliniczne objawy jakie prezentują pacjenci.
Powięź składa się z trzech warstw: powięzi powierzchownej znajdującej się tuż pod skórą właściwą, powięzi głębokiej oraz namięsnej. Ponieważ jest łącznotkankową strukturą wypełniającą całe ciało na różnych poziomach począwszy od komórkowego, poprzez tkankowy i narządowy wpływa w sposób nieoceniony na funkcjonalność człowieka. Wszelkie patologie na danym poziomie, lawinowo pozostawiają swój oddźwięk w strukturach znajdujących się na wyższych poziomach.
Rola jaką pełni powięź można zawrzeć w 4P, w anglojęzycznej literaturze oznacza to :
– passageway (przewodzenie)
– posture (postawa)
– packaging (opakowanie)
i protection (ochrona)
Passageway czyli funkcja powięzi jako drogi przewodzącej. W powięziach umiejscowione są szlaki krwionośne, limfatyczne oraz nerwowe. Z nich wychodzą wszelkie kanały związane z wydalaniem i tworzeniem substancji odżywczych. Bez udziału powięzi nie byłoby możliwe utrzymanie metabolizmu na poziomie umożliwiającym zachowanie homeostazy organizmu. Wpływ na metabolizm wiąże się z okalaniem i budowaniem narządów wewnętrznych z tkanki łącznej i zmian w strukturze napięcia tej tkanki.
Posture czyli nadawanie postawy ciała. W ujęciu klasycznym zasadniczym szkieletem naszego ciała jest tkanka kostna, która powleczona jest tkanką mięśniową, natomiast struktur powięziowych nie brano pod uwagę. Jednak to w strukturach mięśniowo-powięziowych znajdują się wszelkie receptory odpowiadające za schemat przestrzenny, ułożenie ciała w statyce oraz dynamice. Są to proprioreceptory znajdujące się głównie w tkance wypełniającej, receptory ścięgniste oraz wrzecionka mięśniowe zawarte w mięśniach, ciałka Golgiego i Paciniego w strukturach więzadłowych i torebkowych i okołostawowych. Mięśnie spełniają przede wszystkim zadania ruchowe, powięź to element spajający, torebki i więzadła z odpowiednimi receptorami kontrolują tonus mięśniowy i kontrolują ruch ciała. Udowodniono, że w powięzi znajdują się zakończenia wolnych receptorów bólowych, co bezpośrednio wpływa na przyjmowana postawę ciała.
Packaging czyli pełnienie roli ‘’opakowania”. Powięź buduje, wypełnia oraz scala cały organizm. Ta powłoka tworzy warstwową siatkę tensegracyjnych włókien. Są to specyficzne układy, na które można oddziaływać terapeutycznie zmieniając ich ułożenie przestrzenne i zwiększać ich ruchomość między sobą.
Protection czyli funkcja ochronna. Powięź stanowi podparcie oraz chroni narządy w ciele przez destrukcyjnym wpływem sił.
Warta zauważenia jest również funkcja pamięciowa – wiele urazów lub przyzwyczajeń zostaje zapisanych w powięzi, która zmienia swoje ustawienie przestrzenne w celu optymalnego działania organizmu w zmienionym warunkach środowiskowych – system dążący do zachowania homeostazy.
Przyczyny dysfunkcji mięśniowo-powięziowych:
– nawyki i przyzwyczajenia związane z pracą i wypoczynkiem,
– stres oraz sposoby reakcji na sytuacje stresowe (w zależności od typu osobowościowego ekstrawersja – intrawersja),
– powtarzające się mikrourazy, przeciążenia – naciągnięcia, naderwania tkanek miękkich,
– okresy unieruchomienia,
– nierównowaga, dysbalans posturalny,
– wrodzone wady, zaburzenia genetyczne,
– zmiany zwyrodnieniowe – powiązana z nimi hipo oraz hipermobilność tkankowa co skutkuje zmianami wytwórczymi,
– choroby narządów wewnętrznych,
– zaburzenia metabolizmu, wadliwe nawyki żywieniowe, niedostarczanie mikro- makro- składników żywieniowych – niedobór witaminy C może powodować zmianę struktury włókien kolagenowych,
– urazy okołoporodowe,
– uszkodzenia nerwowe wskutek zmian troficznych w nerwach,
– infekcje,
– przedłużające się, uogólnione stany zapalne.
Struktury powięziowe mogą dawać mnogą ilość objawów, do głównych należą:
– zaburzenia statyki ciała – jeśli system powięziowy ulega przeciążeniu uwidacznia się to w wadach postawy, które taśmy mięśniowo-powięziowe starają się korygować bezpośrednio oraz poprzez zjawisko tensegracji;
– zmiany w sposobie oddychania – poprzez inne napięcia przenoszone na tłocznie brzuszną i klatkę piersiową – pogarsza się funkcjonowanie pompy ssąco-tłoczącej;
– zaburzona praca przemiany materii – zmniejszona przemiana materii powoduje obszary niedokrwienia co skutkuje powstawaniem często dobrze wyczuwalnch zmian tkankowych – punktów spustowych, obrzęków, zwłóknień;
– dysfunkcje powięziowe często objawiające się obrzękami w charakterystycznych punkach jak pachwina, dół kolanowy, dół pachowy, nadbrzusze, trójkąt nadobojczykowy,
– powstają charakterystyczne wzorce powięziowe, które są opisywane w wielu teoriach systemów powięziowych jak Anatomy Trains, GDS, czy metodzie Stecco;
– następują zmiany w narządach wewnętrznych przez zmniejszone ukrwienie oraz wybiórcze nasilone pociąganie powięzi.
Genezę zaburzeń powstających na tle mięśniowo – powięziowym bardzo szczegółowo opisał Chaitow. Dysfunkcyjne działanie biomechaniczne, psychiczne czy biochemiczne mogą doprowadzić do zwiększonego napięcia mięśniowo-powięziowego.
W pierwszej kolejności następuje lokalny wzrost napięcia mięśni spowodowany nieprawidłowym wykonywaniem danej funkcji. Podwyższony tonus mięśniowy skutkuje spowolnionym odprowadzaniem zbędnych produktów przemiany materii oraz do mniejszego zaopatrzenia danej okolicy w tlen. Następuje niedokrwienie, a zwiększone napięcie prowadzi do miejscowo pojawiających się obrzęków – te czynniki powodują dolegliwości bólowe. Ból i hipertonia zapętlają się i powodują jeszcze większe napięcie – błędne koło bólu i napięcia. Doprowadza to do stanu zapalnego i stan podostry zaczyna przechodzić w stan chroniczny, gdzie tkanki ulegają ciągłemu podrażnianiu. Po pewnym czasie następuje segmentarne uwrażliwienie na poziomie rdzenia kręgowego. Aktywność komórek żernych – makrofagów oraz fibroblastów powiększa się. Dochodzi do rozrastania i zwiększania się ilości tkanki łącznej – powstają patologiczne połączenia w systemie powięziowym czyli zgrubienia tkankowe i przykurcze. Strukturalna ciągłość powięziowa powoduje przenoszenie napięcia w odległe miejsca w ciele, co negatywnie wpływa na krążenie limfy i krwi. Spowodowana kaskada zmian nie jest już tak oczywista i pomocne stają się różne systemy taśm mięśniowo-powięziowych pomagające lokalizować źródło pierwotnej zmiany strukturalnej.
Tkanka mięśniowa ulega włóknieniu z przyczyn naczyniowych. Mięśnie posturalne ulegają skróceniu, osłabiają się mięśnie pracujące fazowo. Przykurcze przenoszą napięcie poprzez ścięgna na okostną powodując jej ból. Powstający dysbalans mięśniowy przyczynia się do zaburzeń koordynacji między- oraz wewnątrz- mięśniowej. To z kolei prowadzi do dysfunkcji stawowych i dalszych zmian w powięziach. Postępuje segmentarne uwrażliwienie na poziomie rdzenia kręgowego – powstają punkty spustowe. Nieproduktywne skurcze mięśni powodują straty energii sprężystej. Zwiększone napięcie tkankowe z poziomu włókien pojedynczych powięzi, pęczków mięśni przenosi się na inne narządy, układy np.: układ oddechowy, trawienny.
Uwrażliwienie nerwowe, przykurczone mięśnie oraz hipertonia tkankowa przechodzą w stan przewlekły i w długofalowym procesie podwyższają napięcie układu współczulnego etapie patologii występują już zmiany psychoemocjonalne, niepokój, drażliwość, co wiąże się z jeszcze większym stanem pobudliwości. Dla nowo pojawiających się stanów ostrych zostają otwarte „drzwi patologii” – organizm nie jest już w stanie doprowadzić do samowyleczenia i powrotu do stanu homeostazy.
Dlatego tak ważne jest odpowiednie postępowanie fizjoterapeutyczne w celu trafnego zlokalizowania oraz leczenia dysfunkcji powięziowych. W zależności od występującego problemu pacjenta zalecane są zróżnicowane zabiegi fizjoterapeutyczne w tym masaże lecznicze. Szerzej o rodzajach dysfunkcji powięziowych, leczeniu, technikach jakie stosujemy w Gabinecie FizjoDuet m.in. według modelu FDM (Fascial Distortion Model) w kolejnych wpisach Naszego blogu.
Piśmiennictwo:
- Ciechomski J. [2014]: Ból Mięśniowo-powięziowy – strategie leczenia. Praktyczna fizjoterapia & rehabilitacja;
- Ciechomski J. [2014]: Manipulacje powięziowe – nowy koncept w terapii manualnej. Praktyczna fizjoterapia & rehabilitacja;
- Ciechomski J. [2014]: Masaż głęboki. Założenia teoretyczne konceptu. Praktyczna fizjoterapia & rehabilitacja;
- Dommerholt J., Bron C., Franssen J. [2006]: Myofascial Trigger Points: An Evidence-Informed Review. The Journal of Manual & Manipulative Therapy;
- Maziarz A. [2013]:Masaż, techniki kompresyjne, rozciągające i inne formy terapii mięśniowo-powięziowych punktów uciskowo bolesnych – przegląd literatury. Polski przegląd nauk o zdrowiu;
- Muscolino J.E [2011]: Badanie palpacyjne układów mięśniowego i kostnego z uwzględnieniem punktów spustowych, stref odruchowych i stretchingu. Elsevier;
- Richter P., Hebgen E.[2010]: Punkty spustowe i łańcuchy mięśniowo-powięziowe w osteopatii i terapii manualnej. Galaktyka;
- Schleip R., Findley T., Chaitow L., Huijing P.A [2014]: Badanie, profilaktyka i terapia dysfunkcji sieci powięziowej, Elsevier;
- Wytrążek M., Chochowska M., Marcinkowski J. [2013]: Masaż tkanek głębokich – konieczne podejście terapeutyczne wobec narastającej epidemii chorób narządu ruchu. Problemy Higieny i Epidemiologii;
- Zagórski T. [2013]: Praktyczne Aspekty pracy z powięzią. Przeciwwskazania i środki ostrożności. Praktyczna fizjoterapia & rehabilitacja.
mgr Sylwia Paszkowska